Op-Ed nke taa sitere na New York Times:
Ihe Mere Osisi Ji Dị Mkpa
Nke Jim Robbins dere
Bipụtara: Eprel 11, 2012
Helena, Mont.
Osisi dị n'ihu ihu igwe na-agbanwe agbanwe. Ma mgbe osisi ndị kasị ochie n'ụwa malitere ịnwụ na mberede, oge eruola ịṅa ntị.
Oke ọhịa alpine bristlecone nke dị n'Ebe Ugwu America na-adaba n'ihi ebe dị egwu na ero ndị Eshia. Na Texas, ụkọ mmiri ozuzo ogologo oge gburu ihe karịrị nde osisi ndò obodo mepere emepe n'afọ gara aga yana ọkara ijeri osisi ọzọ n'ogige ntụrụndụ na ọhịa. Na Amazon, oké ọkọchị abụọ egbuola ọtụtụ ijeri ọzọ.
Ihe a na-ahụkarị bụ ihu igwe na-ekpo ọkụ ma kpọọ nkụ.
Anyị elelịla mkpa osisi dị. Ha abụghị nanị isi iyi na-enye ndò kama ọ bụ azịza bụ isi nye ụfọdụ n'ime nsogbu gburugburu ebe obibi anyị na-akpa ike. Anyị na-ewere ha egwuri egwu, ma ha bụ ọrụ ebube dị nso. Na a bit nke eke alchemy a na-akpọ photosynthesis, ihe atụ, osisi na-atụgharị otu n'ime ndị yiri kasị insubstantial ihe niile - ìhè anyanwụ - n'ime nri ụmụ ahụhụ, anụ ọhịa na ndị mmadụ, na-eji ya na-emepụta ndò, mma na osisi maka mmanụ ụgbọala, ngwá ụlọ na ụlọ.
Maka ihe ndị a niile, a na-eji oghere gbapụ n'ọhịa a na-agbajighị agbaji nke kpuchiri ọtụtụ kọntinent ahụ.
Ụmụ mmadụ egbutuola osisi ndị kasị ukwuu na nke kasị mma ma hapụ ọsọ ọsọ. Kedu ihe nke ahụ pụtara maka ịdị mma mkpụrụ ndụ ihe nketa nke ọhịa anyị? Ọ dịghị onye maara nke ọma, n'ihi na osisi na ọhịa na-adịghị aghọta na ọ fọrọ nke nta niile ọkwa. Otu onye nchọpụta redwood a ma ama gwara m, sị: “Ọ na-emenye m ihere.
Otú ọ dị, ihe anyị maara na-egosi na ihe osisi na-eme dị mkpa n'agbanyeghị na ọ naghị adịkarị mfe. Ọtụtụ iri afọ gara aga, Katsuhiko Matsunaga, bụ́ ọkà n’ihe banyere mmiri ọgwụ na Mahadum Hokkaido dị na Japan, chọpụtara na mgbe akwụkwọ osisi na-erekasị, ha na-etinye acid n’ime oké osimiri nke na-enye aka ifatilaiza plankton. Mgbe plankton na-eme nke ọma, otú ahụ ka agbụ nri ndị ọzọ na-eme nke ọma. Na mkpọsa a na-akpọ Ọhịa bụ ndị hụrụ oké osimiri n'anya, ndị ọkụ azụ̀ akọghachila ọhịa ndị dị n'akụkụ ụsọ oké osimiri na osimiri iji weghachi azụ̀ na oke oyster. Ha eweghachila.
Osisi bụ ihe nzacha mmiri nke okike, nke nwere ike ihicha ihe mkpofu kachasị egbu egbu, gụnyere ihe mgbawa, ihe mgbawa na ihe mkpofu organic, nke ukwuu site na nnukwu obodo nke ụmụ nje na gburugburu mgbọrọgwụ osisi ahụ na-ehicha mmiri n'ọnọdụ nri, usoro a maara dị ka phytoremediation. Akwụkwọ osisi na-enyochakwa mmetọ ikuku. Nnyocha e mere n'afọ 2008 site n'aka ndị nchọpụta na Mahadum Columbia chọpụtara na ọtụtụ osisi ndị dị n'ime obodo mepere emepe na-ejikọta ọnụ ọgụgụ dị nta nke asthma.
Na Japan, ndị nchọpụta amụwo ogologo oge ihe ha na-akpọ "ịsa ahụ ọhịa" Ha na-ekwu, ịgagharị n'ime ọhịa na-ebelata ogo kemịkalụ nchekasị n'ime ahụ ma na-amụba mkpụrụ ndụ ndị na-egbu egbu n'ime usoro ahụ ji alụso ọrịa ọgụ, bụ́ ndị na-alụso etuto na nje ọgụ ọgụ. Nnyocha e mere n'obodo ndị dị n'ime na-egosi na nchekasị, ịda mbà n'obi na ọbụna mpụ dị ala na gburugburu ebe obibi.
Osisi na-ewepụtakwa nnukwu ígwé ojii nke kemikal bara uru. N'ọ̀tụ̀tụ̀ buru ibu, ụfọdụ n'ime ikuku ikuku ndị a yiri ka ọ na-enyere aka ịhazi ihu igwe; ndị ọzọ bụ mgbochi nje, mgbochi fungal na mgbochi nje. Anyị kwesịrị ịmụtakwu banyere ọrụ kemịkalụ ndị a na-ekere na okike. Otu n'ime ihe ndị a, ụtụ isi, sitere na osisi yew Pacific, aghọwo ọgwụgwọ siri ike maka ara na ọrịa cancer ndị ọzọ. Ihe na-arụ ọrụ nke aspirin sitere na willow.
A naghị eji osisi eme ihe nke ukwuu dị ka teknụzụ eco-technology. "Osisi na-arụ ọrụ" nwere ike ịmịkọrọ ụfọdụ phosphorus na nitrogen nke na-agbapụta n'ubi ugbo ma nyere aka gwọọ mpaghara nwụrụ anwụ na Ọwara Mexico. N'Africa, ọtụtụ nde acres nke ala kpọrọ nkụ eweghachila site n'usoro eto eto.
Osisi bụkwa ihe nchekwa okpomọkụ nke ụwa. Ha na-edobe kọnkịrị na asphalt nke obodo na ala ịta ahịhịa 10 ma ọ bụ karịa nju oyi ma na-echebe akpụkpọ anyị pụọ na ụzarị ọkụ UV nke anwụ. Ngalaba na-ahụ maka oke ohia nke Texas emeela atụmatụ na ịnwụ anwụ nke osisi ndo ga-efu Texans ọtụtụ narị nde dollar ọzọ maka ntụ oyi. Osisi, n'ezie, sequester carbon, a griin haus gas na-eme ka mbara ala na-ekpo ọkụ. Nnyocha nke Carnegie Institution for Science chọpụtara chọpụtakwara na kuku mmiri si n'oké ọhịa na-ebelata okpomọkụ gburugburu.
Nnukwu ajụjụ bụ, olee osisi ndị anyị kwesịrị ịkụ? Afọ iri gara aga, ezutere m otu onye ọrụ ubi na-agba ndò aha ya bụ David Milarch, onye rụpụtara ọrụ nke Champion Tree Project bụ onye na-emechi ụfọdụ osisi kacha ochie na nke kachasị n'ụwa iji chebe mkpụrụ ndụ ihe nketa ha, site na California redwoods ruo n'osisi oak nke Ireland. Ọ sịrị: “Ndị a bụ nnukwu osisi, ma ha anwalela oge.
Sayensị amaghị ma mkpụrụ ndụ ihe nketa ndị a ga-adị mkpa na mbara ala na-ekpo ọkụ, mana ilu ochie yiri ka ọ dabara. "Olee mgbe kacha mma ịkụ osisi?" Azịza ya: “Afọ iri abụọ gara aga. Oge nke abụọ kacha mma? Taa.”
Jim Robbins bụ onye dere akwụkwọ na-abịanụ "Onye Kụrụ Osisi."